Πόλεμος για τη στρατηγική ηγεμονία

Του Μιχάλη Παπαδόπουλου

Ο μήνας του μέλιτος ανάμεσα στους δύο χωροφύλακες της αμερικανικής ηγεμονίας στην Ανατολική Μεσόγειο, φαίνεται να έχει τελειώσει ανεπιστρεπτί.

Και το διαζύγιο ανάμεσά τους, όπως έδειξε η εμπλοκή έξω από τα χωρικά ύδατα της Γάζας, δεν πρόκειται να είναι καθόλου βελούδινο.
Ή μήπως πρόκειται απλώς για ένα ακόμη θερμό επεισόδιο μιας ήδη τεταμένης σχέσης, που πόρρω απέχει, ωστόσο, από του ν' αναταράξει τα θεμέλια ενός εδραίου, και με τις ευλογίες των ΗΠΑ, στρατηγικού δεσμού;

Είτε το ένα είτε το άλλο συμβαίνει, Άγκυρα και Τελ Αβίβ φαίνεται να διάγουν τη χειρότερη περίοδο στις σχέσεις τους από την άνοδο των Ισλαμιστών του Ταγίπ Ερντογάν στην εξουσία, με κλιμακούμενες εδώ και καιρό εντάσεις, που απειλούν να διασαλεύσουν τη σταθερότητα στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.
Τα γεγονότα των τελευταίων ημερών μόνον τυχαία δεν είναι, καθώς αποτελούν την κορύφωση μιας στρατηγικής αποδόμησης του Τελ Αβίβ από πλευράς Άγκυρας, τόσο μέσα από δηλώσεις όσο και μέσα από συγκεκριμένες ενέργειες, αμφισβητώντας το ως παράγοντα νομιμότητας, σταθερότητας και ασφάλειας στην περιοχή.

Οι δημόσιες καταγγελίες του Ταγίπ Ερντογάν εναντίον του Ισραήλ πριν από ένα χρόνο για διάπραξη γενοκτονίας εις βάρος των Παλαιστινίων αποτέλεσαν την απαρχή της τουρκικής επιθετικότητας εναντίον του «στρατηγικού εταίρου», προκαλώντας τις πρώτες ρωγμές στον έως τότε συμπαγή τουρκοϊσραηλινό άξονα.
Πίσω από τη στάση αυτή δεν κρύβεται τίποτε άλλο από τη φιλοδοξία της Άγκυρας να εδραιώσει το ρόλο της ως περιφερειακή δύναμη στην Ανατολική Μεσόγειο, παρουσιαζόμενη ταυτόχρονα ως ηγέτιδα δύναμη του μουσουλμανικού κόσμου.
Αυτός ο διττός ρόλος δεν μπορεί να εκφραστεί παρά μέσα από την αμφισβήτηση της παρουσίας του Ισραήλ, τόσο ως επικυρίαρχου παίκτη στην περιοχή αλλά και ως αντίπαλου δέους των μουσουλμάνων.

Σύγκρουση στρατηγικών βλέψεων

Πρόκειται, με άλλα λόγια, για σύγκρουση στρατηγικών βλέψεων με διακύβευμα την περιφερειακή ηγεμονία στην Α. Μεσόγειο, η οποία, μοιραία, εμπλέκει και τις υπόλοιπες χώρες της περιοχής, όπως η Ελλάδα και η Κύπρος, αλλά και όλο το πλέγμα των προβλημάτων του μεσογειοανατολικού συστήματος.
Η προχθεσινή εμπλοκή κατέδειξε δύο πράγματα: την αποφασιστικότητα, αφενός, της Τουρκίας να εξωθήσει τον έως σήμερα σύμμαχό της σε ακραίες ενέργειες, ικανές να αποδώσουν στην ίδια πολιτικό και επικοινωνιακό όφελος, αλλά και την αντίστοιχη αποφασιστικότητα του Ισραήλ να προβαίνει σε μονομερείς ενέργειες κατά παράβασιν της διεθνούς νομιμότητας, έστω κι αν επισύρει εναντίον του τη γενική κατακραυγή.
Ένα παιγνίδι επίδειξης δύναμης εκατέρωθεν, που, σε επίπεδο επικοινωνίας και εντυπώσεων τουλάχιστον, βρίσκει κερδισμένους τους Τούρκους, οι οποίοι από τη μια προβάλλουν ως προασπιστές της διεθνούς νομιμότητας, ενώ, από την άλλη, αναδεικνύονται στη μοναδική δύναμη στον μουσουλμανικό κόσμο που μπορεί να «αναμετρηθεί» με το Ισραήλ.

Ανδρέας Θεοφάνους: Η Τουρκία έχει ηγεμονικές βλέψεις

Για τις εξελίξεις στη θερμή σκακιέρα της Ανατολικής Μεσογείου, για τις προοπτικές των βαρύτατα τρωθεισών τουρκοϊσραηλινών σχέσεων, αλλά και για το ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν εφεξής Κύπρος και Ελλάδα στην περιοχή, μίλησε στη «Σ» ο καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας Ανδρέας Θεοφάνους.
«Βλέπουμε στο διεθνές περιβάλλον να μειώνεται η ισχύς των ΗΠΑ, παρά το ότι παραμένουν η μοναδική υπερδύναμη. Αυτή η εξέλιξη έχει ως αποτέλεσμα, σε διάφορες περιοχές του κόσμου, να αναδύονται και άλλες δυνάμεις. Η Τουρκία είναι μια χώρα που θέλει να διεκδικήσει έναν τέτοιο ρόλο στην περιοχή μας, αναδεικνυόμενη σε ισχυρή περιφερειακή δύναμη», επισημαίνει, κατ’ αρχάς, ο κ. Θεοφάνους.
Εκφράζοντας, ωστόσο, την ιδεολογία της κυβερνώσας ελίτ, η πολιτική της «είναι προσανατολισμένη τα τελευταία χρόνια στον νεο-οθωμανισμό, στοχεύοντας στην άσκηση επιρροής στον μουσουλμανικό κόσμο, και πέρα από τα σύνορά της», εξηγεί περαιτέρω, προσθέτοντας πως η πρόσφατη κρίση θέτει σε σοβαρή δοκιμασία τη στρατηγική συνεργασία Τουρκίας - Ισραήλ, η οποία δέχθηκε ήδη αρκετά πλήγματα το τελευταίο διάστημα, λόγω, κυρίως, μιας μεθοδευμένης τακτικής της Άγκυρας, η οποία εκφράστηκε και με τις πρόσφατες συμφωνίες με το Ιράν και τη Βραζιλία.
«Πρόκειται για κινήσεις της Άγκυρας, οι οποίες έχουν προκαλέσει προβληματισμό και ανησυχία και στο Ισραήλ, αλλά και ευρύτερα. Είναι ενδεικτικές, ωστόσο, της πολυδιάστατης πολιτικής που ασκεί η κυβέρνηση Ερντογάν, αλλά και των γενικότερων στοχεύσεών της», τονίζει ο κ. Θεοφάνους, που διαβλέπει ότι οι τουρκοϊσραηλινές σχέσεις θα συνεχίσουν, στο προσεχές τουλάχιστον διάστημα, να χορδίζονται στο τόξο της επιδείνωσης, καθώς «η Τουρκία εσκεμμένα επέλεξε την τακτική της αντιπαράθεσης, εγείροντας τα δικαιώματα των Παλαιστινίων και εγκαλώντας το Ισραήλ για παραβίαση της διεθνούς νομιμότητας. Πρόκειται για στοχευμένη πολιτική, και δεν την ενοχλεί η υποβάθμιση των σχέσεών της με το Τελ Αβίβ, στο παρόν στάδιο».

Αλλαγή παραδείγματος

Πρόκειται για ένα είδος «αλλαγής παραδείγματος», προσθέτει ο κ. Θεοφάνους, που δημιουργεί καινούργια δεδομένα στο άμεσο γεωπολιτικό και γεωστρατηγικό περιβάλλον, τα οποία πρέπει να αναλύσουμε και να αξιολογήσουμε με τη δέουσα σοβαρότητα.
Όσον αφορά την πιθανότητα ολοσχερούς κατάρρευσης του τουρκοϊσραηλινού στρατηγικού άξονα στην Ανατολική Μεσόγειο, ο κ. Θεοφάνους σημειώνει ότι αυτό θα εξαρτηθεί από μια σειρά παραγόντων, όπως είναι ο ρόλος που θα διαδραματίσουν οι ΗΠΑ σε ενδεχόμενο ολοσχερούς ρήξης, καθώς το Ισραήλ παραμένει ο κύριος σύμμαχος της Ουάσινγκτον στην περιοχή, αλλά και η Τουρκία είναι, επίσης, ένας σημαντικός στρατηγικός «εταίρος». «Γι’ αυτό, θα ήταν παρακινδυνευμένο να γίνεται λόγος για τουρκοϊσραηλινή σύγκρουση. Μάλλον πρόκειται για μια μορφή έντονης αντιπαράθεσης, η οποία, βεβαίως, είναι παράτολμο να προδικάσει κανείς με ποιον τρόπο θα εξελιχθεί στη συνέχεια».
Το βέβαιο, υποδεικνύει, είναι ότι, πλέον, οι δύο πόλοι του γεωστρατηγικού άξονα που συνέστησαν στην περιοχή οι ΗΠΑ, βρίσκονται σε αντιπαραθετικές πορείες, με απρόβλεπτη εξέλιξη.
 
Αναπροσαρμογή στρατηγικής

Υπό το φως της συντελούμενης αναδιαμόρφωσης του γεωστρατηγικού πεδίου στην Ανατολική Μεσόγειο, ποια θα έπρεπε να ήταν η αντίδραση Κύπρου και Ελλάδας;
Σύμφωνα με τον Ανδρέα Θεοφάνους, η «αλλαγή παραδείγματος» αποτελεί αναγκαίο όρο τελεσφορίας της πολιτικής, ώστε να μη μείνουμε θεατές σωρευτικών και καταλυτικών εξελίξεων.
«Είναι προφανές πως βρισκόμαστε σε μια δύσκολη γειτονιά. Η Κύπρος δεν μπορεί να παραμείνει προσαρμοσμένη σ’ ένα πεπαλαιωμένο μοντέλο των διεθνών σχέσεων. Σήμερα, είναι τραγικά ξεπερασμένη η αδέσμευτη πολιτική. Για να επιβιώσουμε ως κράτος και ως ιστορική οντότητα είμαστε υποχρεωμένοι να ακολουθήσουμε μια πολυδιάστατη πολιτική συμμαχιών, τόσο εντός Ε.Ε. όσο και εκτός Ε.Ε. Συμμαχίες πολύμορφες, τόσο σε πολιτικό και στρατιωτικό όσο και σε οικονομικό επίπεδο. Που θα αποτελούν βασικό συστατικό μιας πολιτικής, η οποία θα εμμένει μεν στις αρχές του διεθνούς δικαίου, αλλά θα αξιοποιεί και τις θεμελιώδεις αρχές της Realpolitik. Γιατί, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε πως ο ΟΗΕ σήμερα δεν εκφράζει το δίκαιο, αλλά αντικατοπτρίζει το υφιστάμενο ισοζύγιο δυνάμεων. Με αυτά τα δεδομένα, πρέπει να διεκδικήσουμε ρόλο στην περιοχή, αναπτύσσοντας σχέσεις με διάφορους παίκτες, σε διάφορα επίπεδα».

Οι επιλογές Κύπρου και Ελλάδας

Υπό αυτό το πρίσμα και υπό το φως της απόπειρας από μέρους της Τουρκίας για ανάκτηση του στρατηγικού ελέγχουν της περιοχής, τι θα έπρεπε, σε επίπεδο άμεσων πολιτικών επιλογών, Κύπρος και Ελλάδα να πράξουν; Ποιες στρατηγικές επιλογές έχουν, πέραν από το να παρακολουθούν παθητικά την Άγκυρα να εδραιώνει τον στρατηγικό της ρόλο στην περιοχή;
Πρέπει να εγκαταλείψουμε ξεπερασμένες προσεγγίσεις, απαντά ο κ. Θεοφάνους, «ακολουθώντας ισοζυγισμένη πολιτική απέναντι στο Ισραήλ και τον αραβικό κόσμο, χωρίς να παραβλέπουμε τις αρχές του δικαίου, καθώς και το δικαίωμα των Παλαιστινίων να αποκτήσουν το δικό τους κράτος. Υπό αυτήν την έννοια, μπορούμε κάλλιστα να ευθυγραμμιστούμε προς την πολιτική των Ευρωπαίων συμμάχων μας, οι οποίοι υποστηρίζουν την ίδια θέση».
Όσον αφορά τις προοπτικές, εφεξής, των κυπροϊσραηλινών σχέσεων μετά και τις τελευταίες εξελίξεις, ο κ. Θεοφάνους επισήμανε ότι το τελευταίο διάστημα «έχουν βελτιωθεί σημαντικά σε διάφορα επίπεδα, καθώς διαφαίνεται αμοιβαία διάθεση για αναβάθμιση της συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών».
Για να προσθέσει ότι, «ένας παράγοντας τον οποίο πρέπει να αξιολογήσει σοβαρά η Κύπρος, είναι ο ρόλος του εβραϊκού λόμπι στις ΗΠΑ για την προώθηση των τουρκικών συμφερόντων και πώς θα διαφοροποιούσε το ρόλο του». Γιατί, καταλήγει, «η Τουρκία έχει σαφείς ηγεμονικές βλέψεις και η Κύπρος δεν μπορεί να παραμείνει απαθής».

Πιθανά ισραηλινά αντίμετρα

Απέναντι στην εκδίπλωση της επιθετικότητας της τουρκικής στρατηγικής εναντίον του, το Ισραήλ δεν πρέπει να αναμένεται να παραμείνει απαθές, αλλά θα μετέλθει σειρά δραστικών αντιμέτρων, ώστε να αναστρέψει την πίεση. Αυτή την εκτίμηση εξέφρασε στη μεσημβρινή ενημερωτική εκπομπή του «Σίγμα» ο διεθνολόγος Χρήστος Ιακώβου, επισημαίνοντας ότι, αν η Τουρκία κλιμακώσει την ένταση, το Τελ Αβίβ διαθέτει αρκετά όπλα στα χέρια του για να αντιδράσει.
Ένα από αυτά, είναι η δράση του εβραϊκού λόμπι στις ΗΠΑ, το οποίο μπορεί να επιφέρει σοβαρό πλήγμα στην προώθηση των τουρκικών συμφερόντων.
Ένα δεύτερο, είναι η ενίσχυση των Κούρδων της Τουρκίας στα σχέδιά τους εναντίον της Άγκυρας, καταφέροντας, έτσι, εκ των έσω, ένα ισχυρό τράνταγμα στη συνοχή του τουρκικού κράτους. Ένα τρίτο, το πάγωμα των διμερών συμφωνιών μεταξύ των δύο χωρών, και η σύναψη συμμαχιών με χώρες οι οποίες έχουν προβλήματα με την Τουρκία.
Σημερινή