Στο ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών προωθείται η ιδέα μιας νέας συμφωνίας τύπου Ελσίνκι για το Αιγαίο

Η Άγκυρα φαίνεται να ξεπερνά το ταμπού του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης και εξετάζει το ενδεχόμενο να προσφύγει σε αυτό για μείζονα θέματα των ελληνοτουρκικών σχέσεων

Μια νέα συμφωνία «τύπου Ελσίνκι», με σκοπό τη διευθέτηση των ελληνοτουρκικών διαφορών στο Αιγαίο, έχουν εισηγηθεί κορυφαίοι διπλωμάτες στην πολιτική ηγεσία του υπουργείου Εξωτερικών. Σύμφωνα με διασταυρωμένες πληροφορίες, το νέο σκηνικό που διαμορφώνεται με την αναβάθμιση του γεωπολιτικού ρόλου της Τουρκίας στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Κεντρικής Ασίας (όπως επιβεβαιώνει και η προσεχής επίσκεψη Ομπάμα τον Απρίλιο), σε συνδυασμό με την «ομιχλώδη πορεία» της προς την Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ), καθιστούν επιτακτική μια αναπροσαρμογή της σημερινής κατάστασης.
Σκοπός; «Να καθήσουν η Αθήνα και η Αγκυρα στο τραπέζι, διότι όσο αργούμε τόσο χειρότερα θα εξελίσσονται τα πράγματα». Η Τουρκία φαίνεται πλέον να ξεπερνά το χρόνιο ταμπού της προσφυγής στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ΙCJ). Και εξετάζει σοβαρότατα το ενδεχόμενο να στραφεί σε αυτό, ακόμη και εντός της προσεχούς διετίας, για μείζονα θέματα που αφορούν τις ελληνοτουρκικές σχέσεις.
Κάτι τέτοιο εκτιμάται ότι θα έφερνε τουλάχιστον σε αμηχανία την Αθήνα. Επομένως, η επαναξιολόγηση της τουρκικής ενταξιακής πορείας εντός του 2009 προσφέρει, κατά τους συγκεκριμένους κύκλους, την ευκαιρία στην Αθήνα να ανοίξει μια συζήτηση, όταν θα μπορεί να υπαγορεύσει και ορισμένους από τους όρους της συζήτησης.

Διπλωματικές πηγές εκτιμούν ότι οι ελληνοτουρκικές διαφορές στο Αιγαίο περνούν από τις δυσκολότερες φάσεις τους τα τελευταία χρόνια. Μπορεί η υπουργός Εξωτερικών κυρία Ντόρα Μπακογιάννη να αναγνώρισε ότι το 2008 μετετράπη από «έτος Αιγαίου» σε «έτος στασιμότητας» με ευθύνη της Αγκυρας, είναι όμως σαφές ότι οι κινήσεις της Αθήνας παραμένουν προς το παρόν περιορισμένες σε επίπεδο ρητορικής. Εξάλλου, η ρευστή πολιτική και οικονομική κατάσταση στην Ελλάδα επηρεάζει σφόδρα τους σχεδιασμούς της Αθήνας.
Το σύνθημα «πλήρης προσαρμογή, πλήρης ένταξη» για την ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας παραμένει μεν ευήκοο, καθίσταται δε όλο και σαφέστερο ότι ο εξ Ανατολών γείτονας δεν θα στενοχωρηθεί σφόδρα αν εκτροχιαστεί το ευρωπαϊκό τρένο. Το σενάριο της ειδικής σχέσεως συζητείται έντονα στο παρασκήνιο και θα μπορούσε να αποβεί επιζήμιο για τα ελληνικά συμφέροντα, καθώς τότε μια ισχυρή Τουρκία θα συζητούσε στο ίδιο τραπέζι «ως ίση προς ίση» με την ΕΕ. Αυτό θα απενεργοποιούσε αυτομάτως τους μοχλούς πίεσης που διαθέτει η Αθήνα.
Ο μηχανισμός των διερευνητικών επαφών που άρχισε επί κυβέρνησης Σημίτη διατηρείται μεν εν ζωή, αλλά στην πραγματικότητα φυτοζωεί μετά το 2004. Και αυτό εξυπηρετεί μόνο τα συμφέροντα της Τουρκίας, η οποία διατηρεί «παγωμένα» πολλά ζητήματα, συσσωρεύει πολιτικό κεφάλαιο και γεμίζει τη διπλωματική φαρέτρα της.
Από τα τέλη του 2008 η Αγκυρα έχει επιδοθεί σε συνεχόμενες ενέργειες υπενθύμισης των διεκδικήσεών της. Αυτές τις ημέρες διεξάγεται άλλωστε στο Αιγαίο η τουρκική διακλαδική άσκηση «Ηγεμών 2009» με τη συμμετοχή των ΗΠΑ, Βρετανίας, Βελγίου και Ολλανδίας. Τα υπουργεία Εξωτερικών και Αμυνας βρίσκονται σε επιφυλακή για την αποτροπή ενεργειών αμφισβήτησης ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων και επιδίωξης διαμοιρασμού του Αιγαίου, υπό... πολυμερή μάλιστα μανδύα.
Αρχικά έλαβε χώρα, τον περασμένο Νοέμβριο, το περιστατικό με το νορβηγικό ερευνητικό πλοίο «Μalene Οstervold» το οποίο είχε ναυλωθεί από την Αγκυρα για να πραγματοποιήσει γεωφυσικές έρευνες στην ευρύτερη περιοχή του Καστελόριζου. Πέρα από την έμπρακτη επιβεβαίωση της παρουσίας της στην Ανατολική Μεσόγειο η Αγκυρα ήθελε ουσιαστικά να στείλει ένα μήνυμα προς την Ελλάδα (όπως επίσης στην Κύπρο και στην Αίγυπτο) ότι επιθυμεί να έχει λόγο σε περίπτωση καθορισμού της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) μεταξύ Αθήνας και Καΐρου. Αξιόπιστες πληροφορίες αναφέρουν μάλιστα ότι οι τουρκικές παρεμβάσεις προς την κυβέρνηση Μουμπάρακ έχουν οδηγήσει σε «πάγωμα» των σχετικών συζητήσεων. Σχετικά με την υφαλοκρηπίδα, τη μόνη διαφορά με την Αγκυρα που επισήμως αναγνωρίζει η Αθήνα, δημιουργείται σταδιακά ένα «σώμα εργασίας» υπέρ των θέσεων της πρώτης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η πρόσφατη απόφαση (με ημερομηνία 3.2.2009) του ΙCJ για την οριοθέτηση των θαλασσίων συνόρων μεταξύ Ρουμανίας και Ουκρανίας στη Μαύρη Θάλασσα.
Το ενδιαφέρον σημείο για την ελληνοτουρκική περίπτωση αφορά ένα νησάκι που ανήκει στην Ουκρανία. Το ΙCJ υιοθέτησε τη θέση του Βουκουρεστίου ότι το νησί αυτό δεν έχει υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Η περίπτωση του Serpents΄ Ιsland «φωτογραφίζει» - σύμφωνα με διπλωματικούς κύκλους- αυτή του Καστελόριζου, το οποίο είναι απομονωμένο από τον ηπειρωτικό κορμό της Ελλάδας και βρίσκεται απέναντι από τις τουρκικές ακτές. Το ΙCJ υιοθέτησε πάντως την αρχή της μέσης γραμμής για την οριοθέτηση των θαλασσίων συνόρων, σημείο θετικό για την Αθήνα.
«Γκρίζες ζώνες» πάνω από το Φαρμακονήσι
Ε μπειροι διπλωμάτες σημειώνουν στο «Βήμα» ότι «είναι μάταιο να λέμε στους Τούρκους ότι πρέπει να υπογράψουν τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας προτού ξεκινήσουμε διαπραγματεύσεις για την υφαλοκρηπίδα». Παράλληλα εγείρεται το ερώτημα «σε ποιο δικαστήριο θα γίνει η σχετική προσφυγή.Στη Χάγη ή στο Αμβούργο,όπου εδρεύει το δικαστήριο του Διεθνούς Οργανισμού Ναυτιλίας (ΙΜΟ);». Η νομολογία του δεύτερου μάλιστα, προσθέτουν οι ίδιες πηγές, ακολουθεί την αρχή της ευθιδικίας που ευνοεί την Τουρκία. Και η Αγκυρα σίγουρα το έχει λάβει υπ΄ όψιν στους σχεδιασμούς της. Οι υπερπτήσεις πάνω από το Αγαθονήσι και το Φαρμακονήσι και οι συνεχιζόμενες παραβιάσεις του εθνικού εναέριου χώρου μεταξύ των 6 ναυτικών μιλίων της αιγιαλίτιδας ζώνης και των 10 ναυτικών μιλίων του εθνικού εναέριου χώρου αποτελούν το δεύτερο κεφάλαιο των τουρκικών... υπενθυμίσεων. Και αν στο τελευταίο ζήτημα οι Τούρκοι έχουν, κατά συγκλίνουσες απόψεις, ισχυρά επιχειρήματα, που φροντίζουν να υπενθυμίζουν τακτικότατα στο ΝΑΤΟ και στους Αμερικανούς, στο πρώτο η κατάσταση είναι πιο περίπλοκη.
Σύμφωνα με ασφαλείς εκτιμήσεις οι Τούρκοι επιχειρούν να επαναφέρουν την καινοφανή θεωρία των «γκρίζων ζωνών» στο προσκήνιο, επικεντρώνοντας την προσοχή τους στο Αγαθονήσι. Ωστόσο φαίνεται ότι ο στόχος τους δεν είναι αυτός. Το Αγαθονήσι είναι κατοικημένο και έχει ζωή. Ο πραγματικός στόχος τους φαίνεται ότι είναι το γειτονικό Φαρμακονήσι, το οποίο είναι ακατοίκητο και ως γνωστόν δεν έχει υφαλοκρηπίδα αλλά και ΑΟΖ, σύμφωνα με το Δίκαιο της Θάλασσας.
Από το Βήμα