Ή μάχη τής Ελλάδος 1940-1941

 

Τά τρία Πρωτόκολλα ανακωχής πού υπέγραψε διαδοχικώς ό Άντιστράτηγος

Τσολάκογλου

τόν Απρίλιο τού 1941

Τού Σωτ. Γεωργιάδη, Υποναυάρχου Π.Ν. έ .ά.

Αναδημοσίευση από την εφημερίδα ΕΣΤΙΑ 7^ης Μαΐου 2005

Τήν Μεγάλη Εβδομάδα τού 1941 έκλεισε μέ δραματικό τρόπο ή αυλαία τής γιγαντιαίας κυρίας άμυντικής προ­σπάθειας τής Ελλάδας κατά τό Β΄ ΠΠ. Ή Πατρίδα μας, είχε πολεμήσει ήρωικά άπό τήν 28 'Οκτωβρίου 1940 κα­τά τής Ιταλικής Αυτοκρατορίας άρχικά καί άκολούθως άπό τήν 6η Απριλίου 1941 καί κατά τής Γερμανίας, ή οποία είχε μέ­χρι τότε κατακτήσει όλόκληρη τήν Ευρώπη, πλήν Αγγλίας καί Ρωσίας. Τήν Κυριακή τού Πάσχα, στίς 20 Άπριλίου 1941, ύπεγράφη άνακωχή μεταξύ Έλλάδας-Γερμανίας, μετά τήν όποία, άπέμενε έλεύθερη μόνο ή Κρήτη. Ή άμυνα τής Μεγαλονήσου συνεχίστηκε μέ τή βοήθεια άνεπαρκών δυνάμε­ων τής Βρεταννικής Κοινοπολιτείας μέχρι τό τέλος Μαΐου 1941, όπότε όλοκληρώθηκε ή κατάληψη τής Ελλάδας άπό τόν Άξονα, 216 ήμερες ή 7 μήνες μετά τήν έναντίον τής πατρίδας μας Ιταλική έπίθεση τής 28ης Όκτωβρίου 1940.

Γιά νά γίνη άντιληπτή ή ανωτέρω μεγαλειώδης Έλληνική άμυνα, ή όποία δίκαια άπέσπασε τό θαυμασμό έχθρων καί φίλων, έπιβάλλεται νά άντιπαραβληθή πρός τίς Άμυνες πού είχαν άντιτάξει πρίν άπό αύτή, οί λοιπές χώρες τής Ευρώπης, πού είχε ήδη καταλάβει ό Άξονας Γερμανίας-Ίταλίας. Σημειώνεται ότι ή Αυτοκρατορική Γαλλία ύπετάχθη σέ 45 ήμέ­ρες, παρά τό ότι υποβοηθήθηκε άπό σημαντικές Βρεταννικές δυνάμεις, τό Βέλγιο σέ 18 ήμερες, ή Όλλανδία σέ 5 ήμερες, ή Δανία σέ 12 ώρες, ένώ Αύστρία, Ούγγαρία, Ρουμανία καί Αλβανία προσχώρησαν στόν Άξονα, ή παραδόθηκαν χω­ρίς νά πολεμήσουν. Είναι χαρακτηριστικά τά λόγια τού ιδί­ου τού Χίτλερ γιά τήν άσύγκριτη καί ουσιώδη ‘Ελληνική άμυ­να καί γιά τήν έξ αύτής έκβαση τού Β' ΠΠ στήν Εύρώπη. Σέ λόγο του στό Ράιχσταγκ τήν 4η Μαΐου 1941, πού διασώζεται ήχογραφημένος στά αρχεία τής ΕΡΑ, αναφερόμενος ό Χίτ­λερ στήν ‘Ελληνική άμυνα καί ανακωχή, είχε δηλώσει:

«Ή ιστορική δικαιοσύνη μέ υποχρεώνει νά διαπιστώσω ότι άπό όλους τούς άντιπάλους πού άντιμετωπίσαμε, ό Έλληνας στρατιώτης πολέμησε μέ ύψιστο ηρωισμό καί αυτοθυσία, καί συνθηκολόγησε μόνο όταν ή εξακολούθηση τής αντι­στάσεως δέν ήταν δυνατή, καί δέν είχε κανένα νόημα. Ό Ελλη­νικός λαός άγωνίστηκε τόσο γενναία, ώστε καί αυτοί οί εχθροί του δέν μπορούν νά αρνηθούν τήν πρός αυτόν εκτίμηση. Έξ όλων των αντιπάλων πού μάς αντιμετώπισαν, μόνον ό Έλληνας στρατιώτης πολέμησε μέ παράτολμο θάρρος καί ύψίστη περιφρόνηση πρός τό Θάνατο».

Ώς πρός δέ τά αποτελέσματα τής έπτάμηνης ‘Ελληνικής άμυνας στήν έκβαση τού Β΄ ΠΠ στήν Ευρώπη, ό Χίτλερ είπε στίς 30 Μαρτίου 1944 στή διάσημη φίλη του, Γερμανίδα φω­τογράφο καί κινηματογραφίστρια Λένι Ρίφενσταλ, όπως σημειώνει ή ίδια στά άπομνημονεύματά της:

«Ή είσοδος τής Ιταλίας στόν πόλεμο άποδείχτηκε καταστροφική γιά μάς. Άν οί Ιταλοί δέν είχαν επιτεθεί στήν Ελλάδα καί δέν χρειάζονταν τή βοήθεια μας, ό πόλεμος θά είχε πάρει διαφορετική τροπή, θά είχαμε προλάβει νά κατακτήσωμε τό Λένινγκραντ καί τή Μόσχα π’ιιν μάς πιά­σει τό Ρωσικό ψύχος».

Γιά τήν όλοκλήρωση τής καταλήψεως τής Ελλάδος, ό Χίτλερ χρειάστηκε δύο μήνες, παρά τό ότι χρησιμοποίησε όχι κοινές στρατιωτικές δυνάμεις, αλλά τίς εκλεκτότερες καί πλέον έμπειροπόλεμες Γερμανικές μονάδες πού διέθετε. Σ’ αύτές περιλαμβανόταν αρχικά στήν προσβολή τών βορείων μας συνόρων ή διαβόητη σκληροτράχηλη προσωπική του φρουρά των Waffen SS, ή “Leibstandarte SS Adolf Hitler”, ώς καί τό πλέον επίλεκτο συγκρότημα τoύ τακτικού Στρατού “Gross Deutschland”. Μετέπειτα στη Μάχη τής Κρήτης έρριξε τίς περίφημες αερομεταφερόμενες Μεραρχίες αλεξιπτω­τιστών, πού αποδεκατίσθηκαν καί δέν ξαναχρησιμοποιή­θηκαν σέ μεγάλα εγχειρήματα.

Τό ότι τήν ήδη έπί πεντάμηνο μαχόμενη νικηφόρα κατά τών Ιταλών Ελλάδα, προσέβαλαν επίσης οί εκλεκτότερες χιτλερικές δυνάμεις, ένώ είχαν πλέον εξαντληθεί όλα τά περιθώρια γιά περαιτέρω αποτελεσματική άμυνα, παραβλέπε­ται συνήθως καί ρίπεται άνάθεμα στόν Έλληνα Στρατηγό, ό όποιος, έχοντας έξαντλήσει, κάθε αμυντικό όριο, συνυπέ­γραψε μέ έντιμους άρχικά όρους άνακωχή μέ τόν Γερμανό Στρατηγό, Διοικητή τής "Leibstandarte SS Adolf Hitler". Δυστυχώς ό Χίτλερ, ύπό τήν πίεση τού Μουσσολίνι, επέβαλε τήν άκύρωση τού άρχικού τιμητικού πρωτοκόλλου άνακωχής καί τήν άντικατάσταση του διαδοχικά άπό δύο άλλεπάλληλα δυ­σμενέστερα γιά τήν Ελληνική πλευρά πρωτόκολλα. Ό ίστορικός Θεοφ/κτος Παπακωνσταντίνου παρουσιάζει μέ αντικειμενικότητα τίς δραματικές φάσεις τής διαδοχικής ύπο­γραφής καί τά ένδιαφέροντα κείμενα τών έν λόγω πρωτοκόλλων στό βιβλίο του «Ή Μάχη τής Ελλάδος», πού εξέδωσε τό 1971 ό οίκος ^αKabenas Hellas" καί αξίζει νά παρακολουθήσουμε ακολούθως τήν περιγραφή αυτή:

Κατά τάς πρώτος άπογευματινάς ώρας τής 20ής Απριλίου, οί άποσταλλέντες έκ μέρους τού Γ. Τσολάκογλου τρείς «κήρυκες», έπέστρεψαν μετά τού Γερμανού Ύποστρατήγου Ντήτριχ, διοικητού τής τεθωρακισμένης μεραρχίας τών S.S. "Αδόλφος Χίτλερ".

Τήν 6ην μ.μ. υπεγράφη ύπό τού άντιστρατήγου Γ. Τσολάκογλου καί τού Γερμανού υποστρατήγου Πρωτόκολλον, διά τού όποίου ώρίζετο ότι άπό τής 18ης ώρας παύουν αί έχθροπραξίαι μεταξύ Ελλάδος καί Γερμανίας καί μετ' όλίγας ώρας μεταξύ Ελλάδος καί Ιταλίας, μερίμνη τού Γερμανού Αρχιστρατήγου", ότι "μεταξύ τών Ιταλικών καί Έλληνικών στρατευμάτων θα παρεμβληθή Γερμανικός στρατός", ότι τά Έλληνικά στρατεύματα “ύποχρεούνται ν’ άποσυρθοόν μέχρι των παλαιών Έλληνοαλβανικών συνόρων, εντός δεκαημέρου, ν’ άποστρατευθούν νά παραδώσουν τόν όπλισμόν των καί νά μεταβούν είς τάς οίκίας των" καί ότι οί Αξιωματικοί θά φέρουν τήν έξάρτυσιν καί τόν όπλισμόν των τιμητικώς, μή θεωρούμενοί ώς αιχμάλωτοι".

Μίαν ώραν βραδύτερον Αξιωματικός τού Επιτελείου τού Γ΄ Σώματος Στρατού έπληροφόρη τηλεφωνικώς τόν Διοικητήν τού Τ.Σ.Η. Αντιστράτηγον Ί. Πιτσίκαν ότι υπεγράφη ανακωχή. Κατόπιν τούτου, ό Διοικητής τού Τ.Σ.Η, έθεώρησεν εαυτόν ώς στασιαστικώς άνατραπέντα καί τήν πρωίαν τής 21ης Άπριλίου άνεχώρησε δι' Αθήνας, ένώ τήν διοίκησιν τού Τ.Σ.Η. ανελάμβαναν ό Αντιστράτηγος Τσολάκογλου. Τήν νύχτα τής 20^ης πρός τήν 21η Άπριλίου, άπεστέλλετο είς Λάρισαν, όπου είχε άφιχθεί ό Δι­οικητής της 12ης Γερμανικής Στρατιάς Στρατάρχης Φόν Λίστ, ό διευθυντής του 3^ου Γραφείου τού Τ,Σ.Η., διά νά παράσχη πλη­ροφορίας περί τών θέσεων τών Έλληνικών στρατευμάτων, ώστε νά παρεμβληθούν μεταξύ αύτών καί των Ιταλών τά Γερμανικά στρα­τεύματα, όπως προέβλεπε τό Πρωτόκολλον. Έκεί, όμως, άντί νά τού ζητηθούν αί πληροφορίαι αύταί, του υπεβλήθη προς ύπογραφήν νέον Πρωτόκολλον (διάφορον τού υπογραφέντος τήν προτεραίαν ύπό τού Άντιστράτηγου Τσολάκογλου), τό όποίον ούτος ήρνήθη νά ύπογράψη, διότι ούδεμίαν τοιαύτην έξουσιοδότησιν είχε. Κατόπιν τούτου έφθασαν είς Ιωάννινα άεροπορικώς τήν 5ην μ.μ. τής 21ης Άπριλίου ό Έπιτελάρχης του Στρατάρχου Φόν Λίστ Στρατηγός Γκράιφενμπεργκ μετά του Ύποστρατήγου Ντήτριχ καί ύπερχέωσαν τον Τσολάκογλου (ώς αίχμάλωτον πολέμου καί ούχί “κατά τήν ελευθέραν αύτού κρίσιν", νά ύπογράψη τό νέον Πρωτόκολλον. Ώς δικαιολογία τροποποιήσεως τού άρχικώς ύπογραφέντος Πρωτοκόλλου προεβάλλετο ύπό τών Γερμανών τό ότι ή Έλληνική κυβέρνησις και ό Βασιλεύς έξήγγειλαν “άμυναν μέχρις έσχατων” καί τό ότι παρίσταται ανάγκη συνάψεως συμφωνίας καί μέ τούς Ιταλούς.

Τό ύπογραφέν τήν 21ην Απριλίου νέον Πρωτόκολλον μετέβαλλεν έπί τά χείρω τούς όρους τού πρώτου. Ούτω, δι’ αύτου: οί άξιωματικοί και όπλίται της “Έλληνικής Στρατιάς Ηπείρου καί Μακεδονίας”, έθεωρούντο αίχμάλωτοι πολέμου, τά δέ όπλα, όλόκληρον τό πολεμικόν ύλικόν καί άπαντα τά είδη έφοδιασμού τής Στρατιάς αύτής, έθεωρούντο λεία πολέμου του Γερμανκού Στρατού, τής οποίας μέρος έδίδετο καί είς τούς Ιταλούς, αντί τής Ελληνοαλ­βανικής μεθορίου, ή οποία είς τό πρώτον Πρωτόκολλον άπετέλει τό όριον τής Έλληνικής συμπτύξεως, καθωρίζετο τώρα ότι μετά τής Ανωτέρας Ιταλικής Διοικήσεως θά ώρίζετο “ζώνη διαχωρι­σμού, ίνα έπιτευχθή ταχεία παύσις τών έχθροπραξιών έφ’ όλο­κλήρου τού μετώπου", χωρίς ν’ αποσαφηνίζεται ούτε είς ποίον ύψος θά διήρχετο ή ζώνη αύτη, ούτε άπό πότε θά κατέπαυον αί έχθροπραξίαι μετά τού Ιταλικού Στρατού (αί όποίαι βάσει τού πρώτου Πρωτοκόλλου έπρόκειτο νά παύσουν "μερίμνη τού Γερμανού Αρχιστρατήγου “όλίγας ώρας" μετά τήν ύπογραφήν του, ήτοι μέχρι τής πρωίας τής 21^ης Απριλίου).

Προτού συμπληρωθούν 24 ώραι άπό τής υπογραφής τού δευτέρου τούτου Πρωτοκόλλου, τό οποίον ύπέβαλον οί Γερμανοί παρασπονδήσαντες, έκινείτο είς Ιωάννινα (3 μ.μ. τής 22ας Απριλίου), ό Γερμανός Άντιστράτηγος Μπίλερ, Διοικητής τής 73ης Μεραρ­χίας, ό όποιος άνεκοίνωνεν είς τόν Άντιστράτηγο Τσολάκογλου, ότι τό Γερμανικόν Στρατηγείον έντέλλεται τήν άποστολήν κηρύκων καί πρός τούς Ιταλούς, διά νά καταστή δυνατή καί ή μετά τούτων υπογραφή τής ανακωχής. Ή άξίωσις αύτη άπετέλει δευτέ­ραν παρασπονδίαν τών Γερμανών. Ή τασσομένη πρός άπάντησιν προθεσμία ήτο τρίωρος, ταυτοχρόνως δέ άνεκοινούτο παρά τού Γερμανού Άντιστράτηγου, ότι ώς γραμμή διαχωρισμού μεταξύ τών Ιταλών καί τών Γερμανών, θά καθωρίζετο ή αμαξιτή όδός Ήγουμενίτσα-Μπισδούνι-Μέτσοβον, άφήνετο δέ νά ύπονοηθή, ότι έκ τών Έλληνικών στρατευμάτων τά βορείως τής ως άνω όδού, θά εθεωρούντο αίχμάλωτα τών Ίταλών, τά δέ νοτίως ταύτης αίχμάλωτα τών Γερμανών. Ό Άντιστράτηγος Τσολάκογλου, διαμαρτυ­ρόμενος διότι ^αδιά δεύτεραν φοράν ήλλαξαν οί άρχικοί όροι τής συνθηκολογήσεως εν διαστήματι τεσσαρακονταοκταώρου είς βάρος τών στρατευμάτων καί τής χώρας", έδήλωσεν ότι αναγκά­ζεται νά ύποκύψη ύπό τό κράτος βίας" καί έν συνεννοήσει μετά των Διοικητών τού Α' καί τού Β΄ Σώματος Στρατού, απέστειλε τήν 6.30 μ.μ. τής 22ας Απριλίου κήρυκας καί πρός τούς Ίταλούς, οί οποίοι υπέγραψαν προκαταρκτικόν Πρωτόκολλον ανα­κωχής, δι’ ού αί εχθροπραξίαι κατέπαυον από τής 11ης μ.μ. τής 23ης Απριλίου 1941. 'Αμέσως κατόπιν ό Άντιστράτηγος Τσο­λάκογλου μετέβη διά Γερμανικού άεροπλάνου είς Θεσσαλονίκην, όπου υπέγραψε μετά τού Στρατάρχου Γιόντλ, Έπιτελάρχου τής Άνωτάτης Διοικήσεως των Γερμανικών Ένοπλων Δυνάμε­ων καί τού Στρατηγού Φερρέρο, ανωτάτου Διοικητού των έν 'Αλβανία Ιταλικών δυνάμεων, τό τρίτον καί όριστικόν Πρωτόκολλσν (σύμβασιν) συνθηκολογήσεως.

Όταν ύπεγράφετο ή τριμερής σύμβασις, οί Ιταλοί εύρίσκοντο είς τήν Άλβανιαν, χωρίς νά έχουν διαβή τά σύνορα είς ουδέν σημείον. Μεταξύ όμως τών Έλληνικών δυνάμεων τού Τ.Σ.Η. έπεκράτει απερίγραπτος σύγχυσις. Ή είδησις ότι οί Γερμανοί ύπανεχώρησαν καί ότι διαγράφεται κίνδυνος αίχλαμωσίας μονάδων τού ‘Ελληνικού Στρατού ύπό τών Ιταλών, διεδόθη άστραπιαίως είς τά έν πορεία ή σταθμεύσει εύρισκόμενα πλησίον καί νοτίως τών συνόρων ‘Ελληνικά στρατεύματα καί έπροκάλεσε κατάστασιν άτάκτου φυγής. Οί είς τήν περιοχήν Ιωαννίνων εύρισκόμενοι όπλίται καί πολλοί Άξιωματικοί έτρέποντο πρός Νότον, χρησιμοποιούντες πάν μέσον μεταφοράς. Αί εγγύς τών συνόρων ευρισκόμεναι μονάδες έκινούντο μέ τάχιστον ρυθμόν, ίνα εύρεθούν νοτίως τού καθορισθέντος όρίου καί ούτω παρουσιάσθησαν φαινόμενα μικράς ή μεγάλης διαλύσεως τού μεγαλυτέρου μέρους των μονάδων τών όποίων οί όπλίται έτρέποντο πρός νότον, απορρίπτοντες τόν όπλισμόν των, πού θά περιήρχετο οπωσδήποτε είς χείρας τού έχθρού. Όλόκληρος ό δυτικός κορμός τής χώρας έγέμισεν άπό φυγάδας τής αίχμαλωσίας, οί όποιοι μέ αφαντάστους ταλαιπωρίας έπέστρεφον είς τάς εστίας των. Όλίγα μόνον τμήματα κατώρθωσαν νά παραμείνουν συγκεκροτημένα, ένώ παραλλήλως ήρχισεν ή υπό τού λαού διαρπαγή καί λεηλασία τών άποθηκών τροφίμων...

Χάριν τής ίστορικής ακριβείας πρέπει νά λεχθή ότι όταν οί Γερμανοί έδέχοντο τήν πρότασιν άνακωχής, είς τάς 20 Απριλίου, δέν είχον τήν πρόθεσιν τής διπλής παρασπονδίας. Απόρρητα στοιχεία, έλθόντα, μεταγενεστέρως είς φώς, πείθουν περί τού ότι “καθ’ όν χρόνον τό Γερμανικόν 'Αρχηγείον των Ένόπλων Δυνάμεων έδιδε τήν διαταγήν τού τερματισμού τών διαπραγματεύσεων τής ανακωχής μέ τούς Έλληνας, ό Χίτλερ έσκέπτετο ότι ήδύνατο νά θέση τόν Μουσσολίνι πρό τετελεσμένου γεγονότος. Τούτο όμως δέν συνέβη. Ό Μουσαολίνι έτηλεφώνησεν άπ' ευθείας είς τόν Χίτλερ καί έζήτησε συμμετοχήν τής Ιταλίας", Κατόπιν τού διαβήματος τούτου ό Χίτλερ διέταξε νά μή πραγματοποιηθή ή συναφθείσα μετά τής 12^ης Γερμανικής Στρατιάς συνθηκολόγησις καί νά ύποχρεωθούν οί Έλληνες όπως ζητήσουν καί άπό τους Ίταλούς άνακωχήν, διά νά φανούν καί αυτοί συμμέτοχοι είς τόν εξαναγκασμό τού Έλληνικού Στρατού είς συνθηκολόγησιν..

Ή Ελληνική Ανωτάτη Διοίκησις έπληροφορήθη τήν αύτόβουλον συνθηκολόγησιν τής 20ής "Απριλίου τήν έπομένην, άπό τόν Στρατηγόν Χέιγουτ, Άρχηγόν τής Βρεταννής Αποστολής, Συνδέσμου παρά τώ Γενικώ Στρατηγείω. Αμέαως άπεστάλη διά τού άσυρμάτου πρός τόν Διοικητήν τού Τ.Σ.Η. Άντιστράτηγον Πιτσίκαν ή εξής Διαταγή:

"Πληροφορούμαι ότι Άντιστράτηγος Τσολάκογλου ανέλαβε πρωτοβουλίαν συνθηκολογήσεως. Δέον νά κατανοηθή παρά πάντων, ότι ύψιστα συμφέροντα πατρίδος άπαγορεύουσι τούτο. Έπικαλούμαι πατριωτισμόν πάντων. Στρατός δέον άγωνισθή μέχρις έσχάτου ορίου δυνατότητός του. Άντικαταστήσατε αμέσως Τσολάκογλου”.

Τό τηλεγράφημα τούτο ελήφθη τήν μεσημβρίαν τής 21ης Απριλίου είς Ιωάννινα, δέν παρελήφθη όμως παρά τού Διοικητού τού Τ.Σ,Η., διότι ούτος, καταργηθείς έν τώ μεταξύ άπό τόν Άντιστράτηγον Τσολάκογλου, είχεν αναχωρήσει δι’ Αθήνας.

Τελικά, σέ αναγνώριση τού ήρωισμού τών Έλλήνων μα­χητών, μέ διαταγή τού Χίτλερ δέν κρατήθηκαν πράγματι άπό τούς Γερμανούς καί Ιταλούς κατακτητές Έλληνες αίχμάλω­τοι, οί δέ Έλληνες Αξιωματικοί έπετράπη νά διατηρήσουν τά ξίφη και τις εξαρτήσεις τους, κάτι πού δεν έγινε για τους μαχητές άλλων χωρών τής Ευρώπης, πού είχαν ήδη καταληφθεί από τόν Άξονα.

Έχουν περάσει ήδη 60 χρόνια άπό τή λήξη τού Β΄ ΠΠ στήν Ευρώπη καί τή σημαντικότατη Έλληνική συμβολή σ’ αύτή τή Συμμαχική Νίκη, χωρίς δυστυχώς άκόμη τό Υπουργείο Έθνικής Άμυνας (ΥΕΘΑ), νά φροντίση νά παρουσιασθούν σέ μιά «Λευκή Βίβλο» καί νά προβληθούν εύρύτερα τά σπουδαιότερα άπό τά σκόρπια ίστορικά στοιχεία καί άπό τά πολλά άγνωστα ούσιώδη καί συγκλονιστικά γεγονότα, πού κάνουν τήν περίοδο αύτή τής ‘Ελληνικής Ίστορίας νά ξεχωρίζη καί δικαιολογούν τά εγκώμια τών ξένων γιά τήν ‘Ελλάδα, Ένα τέτοιο άνθολόγιο σημαντικών γεγονότων καί στοιχείων, προερχομένων άπό παγκόσμιες πρωτογενείς άδιαμφισβήτητες ίστορικές πηγές, θά έπρεπε νά είχε συνταχθεί άπό τό ΥΕΘΑ, να είχε μεταφρασθεί στίς βασικότερες ξένες γλώσσες καί νά είχε διατεθεί δωρεάν σέ Σχολεία, Πανεπιστήμια, Βιβλιοθήκες, Διπλωματικές Αποστολές κτλ., στήν ‘Ελλάδα καί τό εξωτερικό.