 Του Δημήτρη Μπεκιάρη
Η Κυπριακή Δημοκρατία έχει πραγματοποιήσει τολμηρά βήματα τα τελευταία χρόνια στο πεδίο της αξιοποίησης των κοιτασμάτων φυσικού αερίου και ενδεχομένως πετρελαίου, τα οποία εντοπίζονται εντός των Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών τις οποίες έχει καθορίσει με πολιτικές αποφάσεις. Από την απόφαση για τον καθορισμό των Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών, την οποία έλαβε ο μακαρίτης πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Τάσσος Παπαδόπουλος και τις συμφωνίες, οι οποίες ακολούθησαν με την Αίγυπτο και το Λίβανο (εκκρεμεί η κύρωσή της από το κοινοβούλιο της χώρας), μέχρι τη συμφωνία την οποία πολύ πρόσφατα σύνηψε, επί προεδρίας Δημήτρη Χριστόφια, η Κυπριακή Δημοκρατία με το Ισραήλ για τον καθορισμό Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης, η Κύπρος διασφαλίζει τα εθνικά της συμφέροντα και αξιοποιεί την ευνοϊκή συγκυρία για ενίσχυση του γεωστρατηγικού της ρόλου στην ανατολική Μεσόγειο, παρά τις απειλές της Τουρκίας, η οποία φιλοδοξεί να διαδραματίσει ρόλο περιφερειακής και μελλοντικά παγκόσμιας δύναμης στην ευρύτατη περιοχή, η οποία περιλαμβάνει τα Βαλκάνια, τον νότιο Καύκασο, τη Μέση Ανατολή, τμήμα του βορειο – Αφρικανικού γεωγραφικού χώρου και την ανατολική λεκάνη της Μεσογείου.
Μία από τις πολύ πρόσφατες προκλήσεις, στις οποίες προχώρησε η Άγκυρα, υπήρξε η ανακοίνωση από την πλευρά της κρατικής εταιρείας πετρελαίου, της Turkish Petroleum Corp. (ΤΡΑΟ), ότι προχωρά στην πώληση «οικοπέδων» στη θαλάσσια περιοχή νότια του Καστελόριζου. Συγκεκριμένα η Τουρκία, απευθυνόμενη σε πολυεθνικούς ενεργειακούς κολοσσούς, ανακοίνωσε την προκήρυξη διαγωνισμού για την απόκτηση του 50% 11 συνολικά «θαλάσσιων οικοπέδων», τα οποία βρίσκονται στον κόλπο της Αττάλειας, όπως επίσης στη θαλάσσια περιοχή που εμπίπτει στην ελληνική υφαλοκρηπίδα και στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη της Κύπρου. Η συγκεκριμένη θαλάσσια περιοχή καλύπτει μία έκταση 20.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων.
Αντιδράσεις
Η ελληνική πλευρά, περιορίζεται στο να παρακολουθεί απλά τις εξελίξεις στην ανατολική Μεσόγειο και κυρίως σε ότι αφορά στο πεδίο των τουρκικών προκλήσεων. Η ελληνική κυβέρνηση, για μια σειρά από λόγους δεν προχωρά στον καθορισμό Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης, η οποία συνιστά την αυτονόητη κίνηση της διασφάλισης των συμφερόντων της. Ο άμεσος καθορισμός Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης από την πλευρά της Ελλάδας θα έχει ως αποτέλεσμα την, επί της ουσίας, ενοποίηση του χώρου που περιλαμβάνει τις Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες του Ισραήλ, της Κύπρου και της Ελλάδας, και την άμεση δημιουργία των προϋποθέσεων για την εξόρυξη και εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου, ο οποίος εντοπίζεται στο Αιγαίο. Με λίγα λόγια η απόφαση για τον καθορισμό της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης θα αναβαθμίσει αυτόματα τον ρόλο της Ελλάδας στην περιοχή.
Σε πλήρη αντίθεση με την Ελλάδα, η Κύπρος αντιμετωπίζει με μεγαλύτερο δυναμισμό τις τουρκικές προκλήσεις και η Λευκωσία, τις προηγούμενες ημέρες, απάντησε στην τουρκική προκλητικότητα και στην πρόσκληση που απηύθυνε η TPAO προς κάθε ενδιαφερόμενο, προειδοποιώντας όλες τις διεθνείς πετρελαϊκές εταιρείες να μην προχωρήσουν σε οποιαδήποτε συνεργασία με την Turkish Petroleum Corp. (TPAO).
Οι προειδοποιήσεις της Κύπρου, αφορούν στην πρωτοφανή απόφαση της Τουρκίας να παραχωρήσει άδειες έρευνας και παραγωγής φυσικού αερίου και πετρελαίου στα 11 θαλάσσια οικόπεδα. Ένα από τα θαλάσσια οικόπεδα, το «4321», βρίσκεται εντός των ορίων της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης της Κύπρου, στον καθορισμό της οποίας έχει αντιδράσει έντονα η Τουρκία, ακόμη και με την κήρυξη πολέμου. Το συγκεκριμένο θαλάσσιο οικόπεδο, την πώληση του οποίου με αυθαίρετο τρόπο ανακοίνωσε η Τουρκία βρίσκεται στη θαλάσσια περιοχή βορειοδυτικά της Πάφου. Η επιχειρηματολογία της κυπριακής κυβέρνησης, στο πλαίσιο των προειδοποιήσεών της προς τις πετρελαϊκές εταιρείες – κολοσσούς, οι οποίες ενδιαφέρονται για την ανάπτυξη της δραστηριότητάς τους στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου στηρίζεται στο γεγονός ότι η Άγκυρα, με τρόπο προκλητικό, εμφατικό και κραυγαλέο, δεν λαμβάνει υπόψη τη Σύμβαση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της Θάλασσας. Η Τουρκία εμφανίζεται υπερδραστηρία και πληθωρική σε ότι έχει να κάνει με τις κινήσεις της, προκαλώντας έκπληξη και απορία ακόμη και στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το τελευταίο χρονικό διάστημα, η Τουρκία προκήρυξε διαγωνισμούς για σεισμολογικές έρευνες σε μία θαλάσσια περιοχή έκτασης 9.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων, για τρισδιάστατες σεισμολογικές έρευνες σε έκταση 1.100 τ.χλμ, γιαεπεξεργασία τρισδιάστατων δεδομένων σε έκταση 350 τ.χλμ, ενώ η Άγκυρα έχει θέσει και χρονοδιάγραμμα για την εξόρυξη, αξιοποίηση και εκμετάλλευση φυσικού αερίου και πετρελαίου μέχρι τον Ιούλιο του 2011.
Το θέμα παρακολουθεί πολύ στενά η προεδρία της Κυπριακής Δημοκρατίας, ενώ το υπουργείο Εξωτερικών της Κύπρου επισημαίνει ότι οποιαδήποτε προσφορά πώλησης, από την πλευρά της Τουρκίας, θαλάσσιων «οικοπέδων» τα οποία εμπίπτουν στην κυπριακή Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη, θα προκαλέσει προσφυγή της Κυπριακής Δημοκρατίας σε δικαστικά μέσα. Η Λευκωσία, η οποία έχει προχωρήσει ήδη στα σχετικά διαβήματα, βρίσκεται σε επαφή και με την Αθήνα. Όπως δήλωσε τις προηγούμενες ημέρες ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας «Είμαστε σε επαφή με την ΕΕ, με την Ελλάδα, ασφαλώς, διότι είναι θέμα που αφορά άμεσα και την Ελλάδα, και συντονιζόμαστε ούτως ώστε να αντιμετωπιστούν οι οποιεσδήποτε πιθανές επεμβάσεις ή και απειλές της Τουρκίας στο χώρο της αποκλειστικής οικονομικής μας ζώνης».
Η Κυπριακή πλευρά παρά τις απειλές της Άγκυρα είναι διατεθειμένη να ξεκινήσει τις γεωτρήσεις για τον εντοπισμό, την αξιοποίηση και εκμετάλλευση φυσικού αερίου και πετρελαίου εντός των ορίων των Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών τις οποίες έχει ορίσει μέχρι το τέλος του 2011. Συγκεκριμένα η Λευκωσία, έπειτα από κοινή απόφαση που έχει λάβει με την αμερικανική εταιρεία Noble Energy, έχει ήδη ανακοινώσει ότι οι έρευνες στο «οικόπεδο 12» πρόκειται να ξεκινήσουν είτε στα τέλη του 2011, είτε το αργότερο στις αρχές του 2012. Η κυπριακή πλευρά έχει υπογράψει, ήδη από τον Οκτώβριο του 2008 συμφωνία με την εταιρεία Noble Energy, για την συνεκμετάλλευση του «Οικοπέδου 12».
Το ψευδοκράτος
Το προσκλητήριο το οποίο απηύθυνε η κρατική εταιρεία πετρελαίου TPAO, δεν αποτέλεσε την μοναδική πρόκληση τους τελευταίους μήνες, ούτε φυσικά την μοναδική ενέργεια αμφισβήτησης των κυριαρχικών δικαιωμάτων τόσο της Κύπρου, όσο και της Ελλάδας, από την πλευρά της Τουρκίας. Τον περασμένο Φεβρουάριο η ηγεσία του τουρκοκυπριακού ψευδοκράτους, ανακοίνωσε λίγη, μόλις, ώρα πριν από την συνάντηση του Έλληνα υπουργού Εξωτερικών κου Δημήτρη Δρούτσα με τον Κύπριο ομόλογό του και λίγες ημέρες πριν από τη συνάντηση που είχε για το Κυπριακό με τον γενικό γραμματέα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών Μπαν Κι Μουν, τον καθορισμό Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης με την Τουρκία.
Ο δήθεν υπουργός Οικονομικών και Ενέργειας του τουρκοκυπριακού ψευδοκράτους Σούνα Ατούν, ανακοίνωσε, μέσω της εφημερίδας που έχει έδρα στο κατεχόμενο βόρειο τμήμα της Κύπρου «Σταρ Κίπρις», ότι το ψευδοκράτος προχωρά στον καθορισμό Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης με την Τουρκία, ώστε να ξεκινήσουν έρευνες για πετρέλαιο. Μάλιστα, η τουρκοκυπριακή πλευρά, είχε προχωρήσει ένα βήμα παραπάνω, αφού ο Ατούν δήλωνε ότι «Θα καθοριστεί μαζί με την Τουρκία η δική μας ΑΟΖ και σε περίπτωση που οι Ελληνοκύπριοι αρχίσουν έρευνες για εντοπισμό φυσικού αερίου, τότε θα αρχίσουμε και εμείς, στην περιοχή μας, ενέργειες για εντοπισμό κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου». Οι δηλώσεις αυτές (και μόνο τυχαίο δεν είναι) συνέπεσαν με την κρίση, η οποία ξέσπασε στο κατεχόμενο από τον τουρκικό στρατό βόρειο τμήμα της Κύπρου, με τους τουρκοκύπριους να απαιτούν την απομάκρυνση του τουρκικού στρατού κατοχής και να διαδηλώνουν κατά της τουρκικής παρουσίας στο νησί και της οικονομικής πολιτικής της Άγκυρας.
Η συνεργασία με το Ισραήλ
Η Λευκωσία, στο πεδίο της άσκησης εθνικά ωφέλιμης, για την ίδια, πολιτικής «παίζει το χαρτί», της στρατηγικού χαρακτήρα προσέγγισης με το Ισραήλ, δεδομένου ότι τα κοιτάσματα φυσικού αερίου Λεβιάθαν, Ταμάρ και το «Οικόπεδο 12» βρίσκονται στη θαλάσσια περιοχή ανάμεσα στην Κύπρο και το Ισραήλ. Εξάλλου ήδη πριν από λίγους μήνες η κυπριακή κυβέρνηση προχώρησε σε συμφωνία με το Ισραήλ για τον καθορισμό Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης, γεγονός που έχει ενισχύσει την οργή της Άγκυρας και έχει κλιμακώσει τις αντιδράσεις της. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι τον Δεκέμβριο του 2010, όταν δηλαδή η Λευκωσία και το Ισραήλ, συμφώνησαν για τον καθορισμό Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης, η Τουρκία και συγκεκριμένα το υπουργείο Εξωτερικών της γειτονικής χώρας εξέδωσε ιδιαίτερα σκληρή ανακοίνωση στην οποία μεταξύ άλλων ανέφερε ότι «Η υπογραφή της προαναφερθείσας συμφωνίας αποτελεί μία ατυχή εξέλιξη. Η Τουρκία προσεγγίζει το θέμα μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο του Κυπριακού προβλήματος».
Η αντίδραση, τότε, της Κυπριακής Δημοκρατίας υπήρξε άμεση και το υπουργείο Εξωτερικών της Κύπρου στην απάντησή του, σημείωσε μεταξύ άλλων, ότι ««Ζητήματα που αφορούν την Κυπριακή Δημοκρατία και την άσκηση κυριαρχικών της δικαιωμάτων δεν αφορούν οποιοδήποτε τρίτο κράτος», εξηγώντας ότι «οι Διεθνείς Συμβάσεις που υπογράφει η Κυπριακή Δημοκρατία και οι δραστηριότητές της για την προώθηση των οικονομικών της συμφερόντων δεν έχουν οποιαδήποτε σχέση και ούτε μπορεί, ούτε πρέπει να επηρεάσουν τις συνομιλίες για επίλυση του Κυπριακού. Αυτές οι συμβάσεις αφορούν και ωφελούν ολόκληρο τον κυπριακό λαό. Αυτό που εμποδίζει τους Τουρκοκύπριους από το να επωφελούνται από τις πρωτοβουλίες του νόμιμου κράτους είναι η παράνομη τουρκική κατοχή του βόρειου τμήματος της Κύπρου».
Η αντίδραση της Τουρκίας στην συμφωνία της Κύπρου με το Ισραήλ για τον καθορισμό της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης, γίνεται ακόμη πιο έντονη σήμερα, δεδομένης της πλήρους διάρρηξης των σχέσεων της Άγκυρας με το Τελ Αβίβ, ενός διαδικαστικού πλαισίου, το οποίο κορυφώθηκε τον Μάιο του 2010, μετά την αιματηρή επέμβαση του Ισραηλινού στρατού στο τουρκικό πλοίο «Mavi Marmara», το οποίο συμμετείχε στον στολίσκο της ελευθερίας, ο οποίος μετέφερε ανθρωπιστική βοήθεια στη Λωρίδα της Γάζας.
Η συγκυρία της συγκρουσιακής σχέσης, η οποία έχει αναπτυχθεί ανάμεσα στην Άγκυρα και στο Τελ Αβίβ, έχει αποτελέσει τη βάση για την προσέγγιση της Κύπρου με το Ισραήλ, το οποίο αναζητά το στρατηγικό του βάθος στη γραμμή Κύπρος – Κρήτη – Μάλτα – Γιβραλτάρ, ως αντίμετρο στην νέο – οθωμανική πολιτική της Τουρκίας, η οποία εκμεταλλευόμενη και την απομόνωσης του Ιράν, φιλοδοξεί να διαδραματίσει ρόλο περιφερειακής δύναμης στην Μέση Ανατολή και ευρύτερα στον ισλαμικό κόσμο, διαδραματίζοντας ηγετικό ρόλο και ανατρέποντας το διαχρονικό στερεότυπο της αντιπαλότητάς της με τον Αραβικό κόσμο.
Εκτός όλων αυτών, όμως, νευρικό κλονισμό στην Τουρκία προκαλεί μία πρόσφατη εξέλιξη. Η τράπεζα UBS, έχει ήδη κατονομάσει την Κύπρος, ως την πλέον πιθανή επιλογή για την κατασκευή τερματικού σταθμού μεταφοράς LNG, δηλαδή υγροποιημένου φυσικού αερίου με τη συμμετοχή του Ισραήλ. Αυτή η εξέλιξη είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη συμφωνία της Λευκωσίας με το Ισραήλ, για τον καθορισμό Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης, αλλά κυρίως με την πρόθεση του Ισραήλ να μεταφέρει τις ποσότητες φυσικού αερίου ( αναμένεται να είναι μεγάλες), οι οποίες θα αποτελέσουν προϊόν εξόρυξης από τα κοιτάσματα Λεβιάθαν και Ταμάρ.
Εξάλλου, μία από τις προθέσεις του Τελ Αβίβ είναι η δημιουργία αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου που θα συνδέει το Ισραήλ με την Ελλάδα, όπως τουλάχιστον είχε γίνει γνωστό πριν από μερικούς μήνες. Σε αυτό το πλαίσιο, το Ισραήλ επιφυλάσσει για την Ελλάδα ρόλο διαμετακομιστικού κέντρου μεταφοράς φυσικού αερίου από προς την Ευρώπη, αλλά για να υλοποιηθούν αυτοί οι σχεδιασμοί, οι οποίοι θα αναβαθμίσουν την στρατηγική σημασία της Ελλάδας, πρέπει πρώτα η Ελλάδα να προχωρήσει άμεσα στην χάραξη και στον καθορισμό Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης, ακολουθώντας το παράδειγμα της Λευκωσίας. Σε ότι έχει, ωστόσο, να κάνει με την κατασκευή υποθαλάσσιου αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου, δεν είναι λίγοι εκείνοι, οι οποίοι κάνουν λόγο για δυσκολίες οικονομικής και τεχνικής φύσεως.
Σύμφωνα με την πρόσφατη ανακοίνωση της UBS, εφόσον η ποσότητα των κοιτασμάτων φυσικού αερίου Λεβιάθαν και Ταμάρ, επαρκούν, το φυσικό αέριο, το οποίο εντοπίζεται στη θαλάσσια περιοχή ανοικτά των ακτών του Ισραήλ, θα πρέπει να απευθύνεται στις διεθνείς αγορές.
Μάλιστα επισημαίνεται ότι δύο είναι οι τρόποι με τους οποίους μπορεί το φυσικό αέριο από το Ισραήλ να διοχετευτεί στις διεθνείς αγορές: είτε μέσω αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου, ο οποίους θα διασχίζει την Τουρκία, είτε μέσω σταθμού LNG, είτε στο Ισραήλ, είτε στην Κύπρο. Η σφοδρή κρίση στις σχέσεις Άγκυρας – Τελ Αβίβ, καθιστούν το ενδεχόμενο κατασκευής αγωγού μέσω Τουρκίας αδύνατο, με αποτέλεσμα η συγκυρία να αποτελεί πρώτης τάξεως ευκαιρία για την Κύπρο, ώστε να αναβαθμίσει τον ρόλο της στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου και ως διαμετακομιστικό κέντρο μεταφοράς φυσικού αερίου. Ο σταθμός LΝG λέγεται ότι θα δημιουργηθεί στον Βασιλικό της Κύπρου, όπου θα κατασκευαστεί μονάδα αποθήκευσης φυσικού αερίου.
Ωστόσο η UBS σημειώνει ότι ούτε η κατασκευή αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου, ο οποίος θα συνδέει το Ισραήλ με την Κύπρο, προτιμάται, καθώς το κόστος του είναι ιδιαίτερα υψηλό και οι τεχνικές δυσκολίες μεγάλες. Προς το παρόν, πάντως, και σύμφωνα με πληροφορίες, οι οποίες έχουν ήδη δει το φως της δημοσιότητας, η εταιρεία Noble Energy, σε συνεργασία με την ισραηλινή Delek, έχουν ήδη υποβάλλει επίσημη πρόταση προς την κυπριακή πλευρά για την μεταφορά φυσικού αερίου μέσω υποθαλάσσιου αγωγού, πριν από το 2014, με στόχο να απαλλαγεί η κυπριακή πλευρά από την προσωρινή λύση της χρήσης πλωτών μονάδων και μέσων.
Ο ρόλος της Ελλάδας
Η ελληνική πλευρά χαρακτηρίζεται από διαχρονική ατολμία στο πεδίο της πολιτικής απόφασης χάραξης Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης, κυρίως με την Τουρκία. Στην Αθήνα είναι κυρίαρχα τα φοβικά σύνδρομα για το ενδεχόμενο σφοδρής αντίδρασης από την πλευρά της Τουρκίας, παρά τις προσκλήσεις που έχουν απευθύνει, τόσο η Κύπρος, όσο και το Ισραήλ. Εκτός, όμως, από τις πάγιες φοβίες της Αθήνας, πολύ ισχυρά είναι τα εγχώρια οικονομικά συμφέροντα και κάποιοι διεθνείς πολιτικοί και διπλωματικοί κύκλοι, οι οποίοι πιέζουν τον ίδιο τον πρωθυπουργό να μην προχωρήσει στον καθορισμό Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης, υπογραμμίζοντας ότι μπορεί να τεθούν σε κίνδυνο ισχυρότατα επενδυτικά συμφέροντα στη γείτονα.
Μάλιστα το τελευταίο χρονικό διάστημα εκτιμήσεις ανέφεραν ότι «ακόμη και ο ίδιος ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών κ. Δημήτρης Δρούτσας, να λάμβανε την απόφαση για τον καθορισμό Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης, μία τέτοια πρωτοβουλία θα πρόσκρουε στην άρνηση του ίδιου του πρωθυπουργού κου Γιώργου Παπανδρέου». Από την άλλη – και το έχει καταστήσει πλήρως δηλωτικό τα τελευταία χρόνια – η Τουρκία επιδιώκει την εξαίρεση του Καστελόριζου με αντικειμενικό σκοπό να μην εφάπτονται οι Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες της Ελλάδας με την Κύπρου. Εντύπωση, δε, προκάλεσε το γεγονός ότι σε πρόσφατη ημερίδα, η οποία διοργανώθηκε με θέμα την ελληνική Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη, ο Γιώργος Γρηγορίου, στέλεχος των ΕΛΠΕ (Ελληνικά Πετρέλαια), εμφανίστηκε τουλάχιστον σκεπτικιστής αναφορικά με την ποσότητα των πετρελαίων, τα οποία πιθανότατα βρίσκονται στο Αιγαίο, ενώ τόνισε σε παρέμβασή του στο πλαίσιο της ίδιας ημερίδας, ότι η κατασκευή υποθαλάσσιου αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου είναι τεχνικά αδύνατη.
Σε κάθε περίπτωση η Ελλάδα, όπως και η Κύπρος, πρέπει να χαράξει την πολιτική της στο θέμα του καθορισμού της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης και της προσέγγισης με το Ισραήλ, στο πλαίσιο της συγκρότησης ενός στρατηγικού χαρακτήρα άξονα, με βάση τα συμφέροντά της στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου, ιδιαίτερα δε σήμερα, που ο εντοπισμός μεγάλων κοιτασμάτων φυσικού αερίου και, ενδεχομένως, πετρελαίου δημιουργούν νέες προϋποθέσεις ανάπτυξης και στρατηγικής αναβάθμισης για την ευρύτερη περιοχή. Η Ελλάδα πρέπει να προχωρήσει με δυναμισμό, σήμερα, που οι εξελίξεις στον βορειο – αφρικανικό γεωγραφικό χώρο, στη Μέση Ανατολή και στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου, δίνουν την δυνατότητα για την άσκηση υψηλής και τολμηρής διπλωματίας. |
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου