ΝΕΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ

Τα θαύματα του Χρυσού Αιώνα

Οι περίφημες Καρυάτιδες και οι Κόρες, η ζωφόρος του Παρθενώνα, η Αθηνά της Γιγαντομαχίας, αριστουργήματα της Κλασικής Εποχής υποδέχονται τους επισκέπτες στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης

Μια ανάβαση στον Ιερό Βράχο και μια υπόμνηση της ιστορίας 5.000 χιλιετιών που άρχισε να γράφεται δειλά δειλά, πρώτα με μύθους που μιλούσαν για θεούς, βασιλιάδες, ήρωες και ανθρωπόμορφους δαίμονες και ύστερα με τα έργα των ανθρώπων που έγιναν για να δοξάσουν τα κατορθώματά τους στο πεδίο της μάχης, την επικράτηση του δημοκρατικού πολιτεύματος, τα επιτεύγματά τους στη σφαίρα του πνεύματος και την εκτίναξη της καλλιτεχνικής δημιουργίας σε ανυπέρβλητα ύψη έρχεται να προσφέρει στον κόσμο το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης. Ο ελαφρά ανηφορικός διάδρομος οδηγεί στους εκθεσιακούς χώρους του κτιρίου. Οι περίφημες Κόρες της Ακρόπολης τοποθετημένες «ελεύθερα» στον χώρο, όπως θα ήταν και στην πραγματικότητα ως αναθήματα των πολιτών. Η ανάπτυξη της ζωφόρου για πρώτη φορά σε όλο της το μήκος, όπως περιέβαλλε τον σηκό του Παρθενώνα. Ολα αναφέρονται ευθέως στην προσέγγιση των αρχαίων έργων από εποχή σε εποχή και από μνημείο σε μνημείο ως το ανώτερο επίπεδό τους.

Μικρά και μεγαλύτερα ιερά, που είχαν ιδρυθεί στις υπώρειες και στις κλιτύς της Ακρόπολης, ακόμη και σε σπηλαιώδη ανοίγματα του λόφου, ήταν τα πρώτα που συναντούσαν οι προσκυνητές καθώς ανέβαιναν στον Παρθενώνα και στους άλλους ναούς. Ευρήματα από αυτά βλέπει και τώρα ο επισκέπτης να εκτίθενται σε προθήκες στον χώρο, ο οποίος ανοίγεται αμέσως μετά την είσοδο στο μουσείο. Από το ιερό της Νύμφης προέρχονται ειδώλια και αγγεία, τα περισσότερα με παραστάσεις από γαμήλια έθιμα. Το ιερό του Ασκληπιού εκπροσωπείται κυρίως από την αμφίγλυφη στήλη του Τηλέμαχου, που ήταν ο ιδρυτής του, ενώ τα εκθέματα από το ιερό του Διονύσου είναι φυσικά, μάσκες και προσωπεία θεάτρου.

Στον ίδιο χώρο δύο Νίκες με τα φτερά ανοιχτά τοποθετημένες επάνω σε πανύψηλες στήλες, αφού πιθανότατα ήταν ακρωτήρια οικοδομήματος της ρωμαϊκής εποχής (είχαν βρεθεί σε πηγάδι στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου), δίνουν την αίσθηση της κλίμακας.

Οι δαίμονες

2. Μία από τις Καρυάτιδες του Ερεχθείου (409-408 π.Χ.) όπως εκτίθεται στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης

Στην κορυφή της σκάλας που οδηγεί στο πρώτο επίπεδο του μουσείου δύο λέοντες κατασπαράσσουν έναν ταύρο που έχει παραδοθεί στα άγρια νύχια τους. Πρόκειται για την κεντρική σκηνή του πώρινου αετώματος που κοσμούσε τον Εκατόμπεδο, τον ναό της αρχαϊκής εποχής, αφιερωμένο στη θεά Αθηνά, ο οποίος βρισκόταν στη θέση του Παρθενώνα πριν από την περσική εισβολή.

Μια άλλη πάλη εκτυλίσσεται στο αριστερό άκρο του αετώματος, όπου ο Ηρακλής καταβάλλει ένα τεράστιο, φολιδωτό θαλάσσιο τέρας, τον Τρίτωνα. Ηρεμη αντίθετα η σκηνή στο άλλο άκρο, παρά το θέμα της: ένας φτερωτός, τρισώματος δαίμονας- κάποια πανάρχαιη, θεϊκή τριάδα- που οι φιδίσιες ουρές του συστρέφονται και σφίγγουν μεταξύ τους. Οι όψεις του ωστόσο είναι ευγενικές και τα σύμβολα που κρατά στα χέρια του μιλούν για τα στοιχεία της φύσης: το νερό, τη φωτιά, τον αέρα. Είναι η πρώτη φορά που το αέτωμα παρουσιάζεται ολόκληρο και είναι θαυμαστό το γεγονός ότι σώζονται τα χρώματά του, κόκκινο για το αίμα του ταύρου, μελανό για τις καλοσχηματισμένες γενειάδες του δαίμονα.

Από τον διάκοσμο του Εκατομπέδου όμως παρουσιάζονται και άλλα γλυπτά, αποσπασματικά πάντα.

Οι Κόρες

3. O Μοσχοφόρος (570 π.Χ.), ανάθημα στον ναό της Παρθένου Αθηνάς

Η αποθέωση της αρχαϊκής γλυπτικής συντελείται στην επόμενη ενότητα με τις καταστόλιστες Κόρες, μαρμάρινα αγάλματα κοριτσιών που προσφέρονταν ως αναθήματα στην παρθένο. Σε κάποιες σήμερα έχουν δοθεί ονόματα. Είναι η «Πεπλοφόρος» εξαιτίας του πέπλου της από βαρύ ύφασμα. Είναι η «Χιώτισσα», η οποία χαρακτηρίζεται από ιωνικές επιδράσεις, αλλά και από την ιδιαίτερα κοσμημένη ενδυμασία της. Είναι η «Κόρη του Αντήνορος» από τον γλύπτη που τη σμίλεψε. Καμία δεν είναι όμοια με την άλλη και ας έχουν όλες τους περίτεχνη κόμμωση, κοσμήματα στον λαιμό, στα αφτιά, στο κεφάλι, ζωγραφισμένα χρωματιστά ενδύματα και σανδάλια στα πόδια και ας κρατούν όλες στο στήθος μια προσφορά για τη θεά: ρόδια, μήλα, κυδώνια, μικρά ζώα, άνθη.

Ενα δειλό βήμα που διακρίνεται κάτω από τον μακρύ χιτώνα και ένα ευγενικό αλλά μυστηριώδες χαμόγελο στα σαρκώδη χείλη, το περίφημο αρχαϊκό μειδίαμα, μιλούν για την εποχή κατά την οποία φιλοτεχνήθηκαν και για τον σκοπό ίσως. Ηταν η απόδοση τιμής ή ενός αξιώματος που είχε δοθεί στην εικονιζόμενη κόρη; Ηταν αρρηφόροι που ύφαιναν το πέπλο της θεάς Αθηνάς για τη γιορτή των Παναθηναίων, ήταν μήπως ιέρειες της Αθηνάς ή η ίδια η Αθηνά;

Αγνωστο, αλλά αδιάφορο μπροστά στην απόλυτη αγαλλίαση που προσφέρει το αιώνιο κάλλος τους.

Ο Μοσχοφόρος

4. Κόρη της Αρχαϊκής Εποχής, υψηλόκορμη και με ιδιαίτερα επιτηδευμένη κόμμωση και ενδυμασία

Ανάμεσα στις Κόρες ένας ώριμος γενειοφόρος άνδρας χαμογελώντας κρατάει στους ώμους του ένα μοσχαράκι σε μια ιδιαίτερα ζωντανή σκηνή. Ο «Μοσχοφόρος», όπως ονομάστηκε, ήταν ένα από τα παλαιότερα αγάλ ματα στο ιερό της Ακρόπολης και στο μουσείο είναι ένα από τα λίγα ανδρικά αγάλματα.

Μαρμάρινοι ιππείς που έχουν διασωθεί αποσπασματικά και αποτελούσαν χαρακτηριστικό ανάθημα των αρχαϊκών χρόνων εκτίθενται στη συνέχεια. Περίφημος μάλιστα ανάμεσά τους θεωρείται ο «Πέρσης ιππεύς», όπως τον αποκάλεσαν εξαιτίας της πλούσιας διακόσμησης του χιτώνα και των περισκελίδων του, κάτι ασυνήθιστο για τους αττικούς ιππείς. Τρεις γραφείς εξάλλου συνιστούν μοναδικό είδος αφιερώματος. Η γλαύκα από παριανό μάρμαρο, ένας μαρμάρινος κυνηγετικός σκύλος έτοιμος να ορμήσει, αλλά και ένα μυθικό ζώο, μια σφίγγα συγκεκριμένα με ανθρώπινο μειδίαμα, εκτίθενται επίσης σε αυτή την ενότητα του μουσείου.

Η Αθηνά

5. Κόρη που φοράει επίβλημα ριχτό στους ώμους και στον βραχίονα,με συγκρατημένο ύφος που εκφράζει το τέλος της Αρχαϊκής Εποχής

Υψους δύο μέτρων, το μαρμάρινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς, η οποία παριστάνεται με την πολεμική της ιδιότητα ενώ καταβάλλει έναν Γίγαντα κατά τη διάρκεια της Γιγαντομαχίας, δεσπόζει στον χώρο. Προέρχεται από το αέτωμα του δεύτερου χρονολογικά αρχαίου ναού, που ήταν αφιερωμένος στη θεά. Η Αθηνά αναπαρίσταται με την περικεφαλαία της, με ανοικτό διασκελισμό και με τεντωμένο το αριστερό της χέρι που το σκεπάζει η φοβερή αιγίδα της, γύρω από την οποία «κινούνται» τα ανορθωμένα κεφάλια των φιδιών, ενώ στο άλλο χέρι προφανώς κρατούσε δόρυ.

Ενα από τα περίφημα ιωνικά κιονόκρανα των Προπυλαίων βρίσκεται στην ενότητα που είναι αφιερωμένη στο μνημείο. Μαζί του, φατνώματα της οροφής, μια πολύτιμη οικοδομική επιγραφή με τις εργασίες για την κατασκευή του, αλλά και ερμαϊκές στήλες.

Η Νίκη

6. Μαρμάρινο άγαλμα ίππου χωρίς αναβάτη, από τον αρχαίο ναό

Σκύβει για να λύσει το σανδάλι της ώστε να πατήσει με γυμνά πόδια επάνω στον βωμό και το ανάλαφρο σαν χάδι ένδυμα με τις πλούσιες πτυχώσεις γλιστράει από τον έναν ώμο της διαγράφοντας τις καμπύλες του σώματος, που δεν μπορεί να κρυφτεί. Η μοναδική «Σανδαλίζουσα», όπως λέγεται αυτή η ανάγλυφη Νίκη με τις ανοιχτές φτερούγες, είναι μία μόνον από τις πολλές που απεικονίζονται στον γλυπτό διάκοσμο του μικρού ιωνικού ναού της Αθηνάς Νίκης. Ακρως πολεμική, η ζωφόρος της μιλάει στους επισκέπτες του μουσείου για τους νικηφόρους αγώνες των Ελλήνων εναντίον των Περσών και περιγράφει μια συνέλευση των ολύμπιων θεών. Στα θωράκια όμως που προστάτευαν τις τρεις πλευρές του ναού βασικό πρόσωπο είναι η Αθηνά, που δέχεται από τις Νίκες τρόπαια ή ζώα προς θυσία.

Οι Καρυάτιδες

7. Αναθηματικό άγαλμα γλαυκός, που ήταν ένα από τα σύμβολα της θεάς Αθηνάς,από παριανό μάρμαρο

Τοποθετημένες ψηλά σε έναν εξώστη, μακριά από το Ερέχθειο που στήριζαν αγόγγυστα επί αιώνες, οι πέντε από τις έξι Καρυάτιδες (η μία βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο, λάφυρο και αυτή του Ελγιν) ύψους 2,20 μέτρων παρατηρούν σιωπηλά τα τεκταινόμενα. Πεντελικό το μάρμαρο, δωρικό το ένδυμα με αναδίπλωση στη μέση και βαριές πτυχώσεις, κτενισμένα με κυματιστούς βοστρύχους και πλεξούδες τα μαλλιά, σώματα στιβαρά αλλά χυμώδη. Πατούν πότε στο ένα πόδι και πότε στο άλλο, ανάλογα με τη θέση τους, και με το ένα χέρι θα ανασήκωναν μια πτυχή του πέπλου ενώ στο άλλο θα κρατούσαν φιάλη.

Η ομορφιά τους είναι εξαιρετική, αλλά εκείνο που τις κάνει μοναδικές είναι η κορμοστασιά τους, η απόλυτη ισορροπία χάρης και δύναμης που εκπέμπει η αγέρωχη στάση τους.

Και έτσι έμπλεοι φωτός που καταυγάζει από τα αριστουργήματα της πλαστικής τέχνης οι επισκέπτες είναι έτοιμοι πλέον να ανέλθουν στο ανώτερο επίπεδο, εκεί όπου ο γλυπτός διάκοσμος του Παρθενώνα συνδιαλέγεται με το μνημείο επάνω στον Ιερό Βράχο.

8. Η θεά Αθηνά με την πολεμική ιδιότητά της φέρουσα τη φοβερή αιγίδα στον ώμο,από την παράσταση της Γιγαντομαχίας (525-510 π.Χ.)

Η ζωφόρος

Το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης τη νύχτα,με τις μετόπες στην αίθουσα του Παρθενώνα

Το εικονογραφικό πρόγραμμα ενός ναού στην αρχαιότητα επιλεγόταν με στόχους κοινωνικούς,πολιτικούς,θρησκευτικούς,αλλά η συνοχή των επί μέρους θεμάτων υπηρετεί έναν σκοπό,ο οποίος στην περίπτωση του Παρθενώνα είναι ο ύψιστος: οι αρχές και τα θεμέλια του κόσμου,η επικύρωση της δημοκρατίας με τη συμμετοχή των πολιτών,το ιδανικό της ανθρωπότητας.«Αν επιχειρήσει κανείς να σταθμίσει τα περιουσιακά στοιχεία της ανθρωπότητας,είναι αμφίβολο αν βρει άλλο μνημείο με τόσο βαρύ πνευματικό φορτίο όπως ο Παρθενώνας» γράφει ο καθηγητής κ.Αγγελος Δεληβορριάς. Η μαρμάρινη ανάγλυφη «ταινία» που έζωνε τον σηκό του ναού σε μήκος 160 μέτρων- παρουσιάζονται τα 130 μέτρα- με τις 360 μορφές θεών,ηρώων και απλών αθηναίων πολιτών,οι οποίοι λαμβάνουν μέρος στη γιορτή των Παναθηναίων,δεν είναι μόνον μια εκπληκτική καλλιτεχνική σύνθεση από τα χέρια του Φειδία και των μαθητών του.Είναι η απεικόνιση της ευνομούμενης Αθηναίων πολιτείας,η αποθέωση του δημοκρατικού πολιτεύματος για το οποίο η πόλη του Περικλή δίκαια υπερηφανεύεται δείχνοντας τον δρόμο.

Στο σύνολό της η ζωφόρος παρουσιάζεται για πρώτη φορά,περιλαμβάνοντας ακόμη και τους λίθους που βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο σε εκμαγεία,τα οποία ευκόλως διακρίνονται από τα αυθεντικά γλυπτά.Ο επισκέπτης παρακολουθεί από κοντά τώρα- στην αρχαιότητα η ζωφόρος ήταν σε ύψος 10 μέτρων- την αφήγηση της ιστορίας.

Θα δει τις φάλαγγες των ιππέων,πολλοί από τους οποίους είναι σε άρματα και άλλοι επιδίδονται σε ένα αθηναϊκό άθλημα.Θα δει την πομπή της θυσίας προς την οποία οδηγούνται από νεαρούς Αθηναίους αργά και τελετουργικά τα βόδια.Την ομάδα των πολιτών που κρατούν τις σκάφες με τις προσφορές, άλλους που φέρουν στον ώμο υδρίες με νερό για τη θυσία,τους μουσικούς με αυλούς και κιθάρες. Κλαδιά ελιάς κρατούν οι 16 ηλικιωμένοι άνδρες, γνωστοί ως «Θαλλοφόροι»,κορίτσια και γυναίκες εμφανίζονται με τελετουργικά σκεύη και θυμιατήρια για να συναντήσουν τους ήρωες της πόλης και τους γενάρχες των δέκα φυλών της Αττικής.

Ολα γίνονται υπό το βλέμμα των θεών,που παρακολουθούν καθισμένοι στον Ολυμπο την πιο ιερή ίσως σκηνή της πομπής: όταν ένας ιερέας (ή άρχοντας ίσως) και ένα αγόρι παραδίδουν διπλωμένο τον πέπλο της θεάς Αθηνάς,που είχαν υφάνει κόρες των καλύτερων οικογενειών της Αθήνας.Η ιστορία ολοκληρώνεται εδώ αλλά,όπως σε όλα τα μεγάλα έργα τέχνης,πέρα από την προσέγγιση της αλήθειας, μπορεί κανείς να πλάσει τους δικούς του μύθους. Στην ολόφωτη αίθουσα του Παρθενώνα τα αετώματα του ναού,τοποθετημένα χαμηλά και αυτά για να είναι ορατά,αφηγούνται ιστορίες θεών.Είναι η γέννηση της Αθηνάς που βγήκε οπλισμένη από το κεφάλι του Δία στο ανατολικό αέτωμα,όπου επίσης λαμβάνει χώρα μια μεγάλη σύναξη θεοτήτων, ενώ ο Ηλιος με το τέθριππο άρμα του και η Σελήνη ορίζουν τις δύο άκρες του.Μόνον η Ηρα,ο Ηφαιστος και η μορφή της Σελήνης βρίσκονται στην Ελλάδα,καθώς όλα τα άλλα θαυμάσια γλυπτά αυτού του αετώματος είναι στο Βρετανικό Μουσείο.Οσο για το δυτικό αέτωμα,κατεστραμμένο από την έκρηξη Μοροζίνι αλλά και από τις λεηλασίες,σώζεται μόνον σε τμήματα μιλώντας για τη σύγκρουση της Αθηνάς και του Ποσειδώνα για την προστασία της πόλης,την οποία παρακολουθούν όλοι οι θεοί.Το χέρι του Φειδία είναι ορατό και εδώ.

Οι μετόπες,οι οποίες σώζονται επίσης αποσπασματικά,ανά ζεύγη τοποθετημένες σε ύψος 2,65 μέτρων έχουν θέματα από τη μυθολογία: η Γιγαντομαχία στην ανατολική πλευρά,η Αμαζονομαχία στη δυτική,η Κενταυρομαχία στη νότια και η Ιλίου πέρσις στη βόρεια.Γιατί οι Αθηναίοι μετά τη νίκη εναντίον των Περσών θέλησαν να ταυτίσουν τους πραγματικούς αγώνες με τους μυθικούς όπου νικηφόρο είναι πάντα το πνεύμα.

Οταν πέφτει το σούρουπο στην Αθήνα,αυτή η αίθουσα,διάφανη από παντού,μπορεί εν τέλει να απογειωθεί.Εστω και για μία στιγμή η εικόνα του πολύβοου πλήθους των προσκυνητών,των ιερέων, των αρχόντων που ανέβαιναν καθημερινά στον ναό μπορεί να περάσει σαν λάμψη από τα μάτια.Και τα γλυπτά του Παρθενώνα,όλα χωρίς κανένα να λείπει,να βρίσκονται στη θέση τους...